maria rodziewiczowna

Dewajtis, pradawny dąb, od wieków jest wiernym świadkiem życia żmudzkich wiosek. Zdaje się przeżywać emocje wraz z mieszkańcami: roni liście, jakby płacząc nad ich rozpaczą. Wiosną z nową nadzieją przyjmuje zieloną barwę. Latem szumi, jakby gwarząc z odpoczywającą pod nim młodzieżą. Pod jego koroną wytchnienie znajduje Marek Czertwan, który – choć najstarszy, odziedziczył po ojcu jedynie powinność...

Hieronim i Albert (zwani w rodzinie Ruciem i Wojcieszkiem) – obaj w wieku studenckim mieszkają w Petersburgu. Obaj nie mają już rodziców, pozostał im jedynie wspólny dziad – Polikarp Białopiotrowicz – surowy starzec, właściciel ogromnego majątku Tepieniec. Dziad, mimo że nie rusza się z domu,  zdaje się znać każdy krok wnuków. W listach pojawiających się znienacka krytykuje ich postępowanie i kategorycznie...

Kazimiera Szpanowska wychodzi za mąż z rozsądku, przenosząc się z majątku ziemskiego do miasta. Młoda mężatka budzi ciekawość towarzystwa. Znany malarz mówi o niej: „przypomniała mi kwiat! Wie pani, jaki? Wrzos! Znam takie wrzosowiska w kwiecie. Zdrowie od nich idzie i robią wrażenie czegoś bardzo subtelnego, a silnego. Ona ma taki wdzięk nieświetny, niepozorny. Cieniutka, skromniutka, bez blasków,...

Rodzina Gozdawów od lat żyła na kredyt, licząc na sowity spadek po mało znanym stryju. Gdy przychodzi wiadomość o śmierci krewnego, pełni nadziei podążają do Francji, żeby przejąć majątek. Zaskoczeni, zastają list z testamentem, w którym stryj pisze: „Zostawiam termin dziesięcioletni — aby [mój bratanek] został człowiekiem. Po upływie tego czasu osądzi go — i wyda nań swój wyrok wykonawczyni mej myśli...